ေထာင်ေပါင်းများစွာေသာ ဟန်မျိုးနွယ်တရုတ်လူမျိုးများသည် တင်းပုတ်များ၊ ဓါးရှည်များေ၀ှ့ရမ်းလျက် Xinjiang ေဒသ၏ ြမို့ေတာ်လမ်းမများတွင် လှည့်လည်ဆန္ဒြပလျက်ရိှြပီး Uighur မျိုးနွယ်များနှင့်စပ်ြကား၊ စပ်ြကား တန်ြပန်တိုက်ခိုက်မှုများ ြပုလုပ်ခဲ့ ြကသည်။

ထိုသို့ ရုန်းရန်းဆန်ခတ်ြဖစ်မှုများ အသစ်ထပ်မံ၍ ြဖစ်ေပါ်ခဲ့ သည့်အတွက် တရုတ်သမ္မတ ဟူကျင်ေတာင်သည် အီတလီ တွင်ြပုလုပ်မည့် G8 အစည်းအေ၀းသို့ မတက်ေရာက်ေတာ့ပဲ ြပန်လာခဲ့ရသည်။ ထိုသို့ သမ္မတဟူအေနြဖင့် ကမ္ဘာ့အေရးပါ အစည်းအေ၀းြဖစ်ေသာ G8 ေဆွးေနွးပွဲကုိ ဖျက်ြပီးေစာစီးစွာ ြပန်ခဲ့ြခင်းသည်ပင်လှျင် ယခုြဖစ်ေပါ်ေနသည့် ဆန္ဒြပမှုများ၏ ဆိုးရွားမှုအေြခအေနကို ြပသေနြခင်းြဖစ်ပါသည်။ Urumqi တွင် အစိုးရမှ ညမထွက်ရအမိန့် ထုတ်ြပန်ထားြပီး လံုြခံုေရးတပ်ဖွဲ့၀င်များမှလည်း ြမို့ေတာ် တစ်၀ှမ်း တိုးြပီး ြဖစ်ေပါ်လာသည့် ရန်လိုမှုများကို ထိန်းကွပ်နုိင်ရန် ရည်ရွယ်ြပီး လူမျိုးစု(၂)စုအား ခွဲထုတ်ရန် စီစဉ်လျက်ရိှသည်။ အဂင်္ါေန့တွင် ထုတ်ြပန်သည့် ၁၁ နာရီ Curfew ေြကာင့် ြမို့အတွင်း ြငိမ်သက်မှုအေြခ အေနတစ်ရပ်အထိ ရရိှေစခဲ့သည်ဟု ဆိုနိုင်သည်။

အဂင်္ါေန့တွင် အေရးေပါ်အမိန့်အား ရုတ်သိမ်းခဲ့သည့်အချိန်တွင် ေဒသခံအစိုးရမှ ြမို့တွင်းလံုြခံုေရးကို တပ်ဖွဲ့၀င်အသစ်များအား ကားများနှင့် လာေရာက်ချထားြပီး အင်အားြဖည့်တင်းခဲ့သည်။ အဆိုပါတပ်ဖွဲ့၀င် အချို့မှာ AK-47 ရိုင်ဖယ်ေသနတ်များ ကိုင်ေဆာင်ထားြကသည်။ ေဒသခံြပည်သူများမှ လမ်းများေပါ်သို့ ြပန်လည်ထွက်လာခဲ့ေသာ်လည်း ထပ်မံ၍ ြပဿနာြဖစ်ေပါ်မည့်အရိပ်အေရာင် မေတွ့ရိှရေသးေပ။

အဂင်္ါေန့တွင် ထပ်မံ၍ ြဖစ်ေပါ်ခဲ့သည့် တရုတ်ြပည်၏ အဓိကတိုင်းရင်းသားမျိုးနွယ်စုြဖစ်သည့် ဟန်မျိုး နွယ်စုနှင့် Xinjiang ေဒသ၏ ေဒသခံ မျိုးနွယ်စုြဖစ်သည့် တူရကီဘာသာစကားေြပာ မွတ်ဆလင်ဘာသာ အဓိကြဖစ်သည့် Uighur မျိုးနွယ်စုတို့ြကား တိုက်ခိုက်မှုများသည် အစိုးရမှ တပ်ဖွဲ့၀င်အင်အား ၂၀,၀၀၀ရိှ လံုြခံုေရးအဖွဲ့၀င်များချထားြပီး အနည်းငယ်ြငိမ်သက်သွားြပီးမှ ထပ်မံ၍ ေပါ်ေပါက်လာြခင်းြဖစ်သည်။

လံုြခံုေရးအဖွဲ့မှ ေြပာဆိုရာတွင် တနဂင်္ေနွေန့က ြဖစ်ခဲ့သည့် အဓိကရုဏ်းများေြကာင့် လူ၁၅၆ဦး ေသဆံုးြပီး ၁,၀၀၀ ေကျာ် ထိခိုက်ဒဏ်ရာရရိှခဲ့သည်။ ထုိသို့ ေသွးထွက်သံယိုြဖစ်မှုများမှာ Uighur မျိုးနွယ်စု များအေပါ် အစိုးရ၏ ဆက်ဆံပံုများကို မေကျနပ်မှုများနှင့် တရုတ်နိုင်ငံေတာင်ပိုင်းတွင် ဟန်မျိုးနွယ်စုများနှင့် တိုက်ခိုက်မှုများေြကာင့် Uighur မျိုးနွယ်စု၀င် (၂)ဦးေသဆံုးခဲ့ြခင်းကုိ ကန့်ကွက်ခဲ့ြခင်းမှ စတင်လာြခင်းြဖစ် သည်။

ဆန္ဒြပြခင်း၏ အဓိကအေြကာင်းအရင်းကို တိကျစွာ မသိရိှရေသးေသာ်လည်း လူဦးေရ ၂.၄သန်းေကျာ် သည့် ြမို့အတွင်း တိုးတက်ြဖစ်ပွားလာခဲ့သည်။ အကယ်၍ အစိုးရမှ ထုတ်ြပန်သည့် ကိန်းဂဏန်းများ မှန်ကန်ပါက ယခုြဖစ်ပွားေနသည့် မြငိမ်သက်မှုသည် လွန်ခဲ့ေသာ နှစ်ေပါင်း(၂၀)က ေဘဂျင်းြမို့တွင် ြဖစ်ေပါ်ခဲ့သည့် အစိုးရမှနှိပ်နင်းခဲ့ေသာ အဓိကရုဏ်းအြပီး ေသွးထွက်သံယိုအများဆံုး အဓိကရုဏ်းြဖစ်သည်။

တနဂင်္ေနွေန့က ေသဆံုးခဲ့သည့် ဟန်မျိုးနွယ်စုအများမှ ၎င်းတို့၏ ဆိုင်များ၊အိမ်များ၊ လမ်းများေပါ်တွင် အသတ်ခံရသည့် ဟန်မျိုးနွယ်များြဖစ်သည်ကို ေဒါသထွက်ေနြကသည့် ေဒသခံဟန်လူမျိုးများသည် သံတုတ် များ၊ အမဲြဖတ်ဓါးများ ကဲ့သို့ေသာ ရရာလက်နက်များကုိ ကိုင်စွဲြပီး၊ အဂင်္ါေန့က လမ်းေပါ်သို့ ထွက်လာြကြခင်း ြဖစ်သည်။ ၎င်းတို့သည် Uighur ဆန့်ကျင်ေရး ေြကွးေြကာ်သံများ ေအာ်ဟစ်လျက် Uighur ရပ်ကွက်များကို တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ “ကျွန်ေတာ်တို့လည်း မိမိကုိယ်ကို ကာကွယ်ရမှာေပါ့၊ ကျွန်ေတာ်တို့ မျိုးနွယ်စုေတွ အသတ်ခံေနရတယ်ေလ” ဟု ေဒသခံ ဟန်အမျိုးသားတစ်ဦးမှ ေြပာြကားခဲ့သည်။

တစ်ေနရာတွင် စစ်၀တ်စစ်စား အ၀တ်အစား ၀တ်ဆင်ထားသည့် လူတစ်ဦးေမာင်းလာသည့် အမဲေရာင်ကားတစ်စီးသည် ခရမ်းသီးများ သယ်ေဆာင်လာသည့် ကားတစ်စီးအား ၀င်ေရာက်တိုက်မိခဲ့သည်။ ဟန်မျိုးနွယ်စု တစ်စုသည် လက်နက်များကိုင်ေဆာင်ြပီး ယဉ်ေမာင်းသူကို တိုက်ခိုက်ရန်ြပင်ဆင်ခဲ့ြကသည်။ ၎င်းတို့သည် အဆိုပါယဉ်ေမာင်းကို Uighur မျိုးနွယ်ဟု ယံုြကည်ေနြကြခင်းြဖစ်သည်။

ယခုကဲ့သို့ အဓိကရုဏ်းများြဖစ်ေပါ်ေနြခင်းသည် တရုတ်နိုင်ငံ၏ ဗျူဟာေြမာက်အေရးပါသည့် နယ်ြခားေဒသကို ကွပ်ကဲထိန်းချုပ်နိုင်မှုအေပါ် စိန်ေခါ်ေနြခင်းြဖစ်သည်။ ေဘဂျင်းအေနြဖင့် တရုတ်နိုင်ငံ၏ ေရနံနှင့်သဘာ၀ဓါတ်ေငွ့များ ေပါြကွယ်၀သည့် Xinjiang ေဒသအတွင်း Uighur မျိုးနွယ်များ၏ မေကျနပ် ြဖစ်ေနမှုများကို ရင်ဆိုင်ေနရသည်မှာ ြကာြပီြဖစ်သည်။

အစိုးရသည် အဆိုပါေဒသအတွင်းသို့ ဟန်မျိုးနွယ်စုများ အလံုးအရင်းြဖင့် ၀င်ေရာက်အေြခချနိုင်ရန် အားေပးခဲ့သည်။ ၎င်းကို Uighur မျိုးနွယ်စုများက မိမိတို့၏ ရိုးရာယဉ်ေကျးမှုများအေပါ် အေရာင်ဆိုးမှု ြဖစ်ေပါ်ေစနိုင်ြပီး ၎င်းတို့မျိုးနွယ်စုများကုိ ခွဲြခားဆက်ဆံေနြခင်းြဖစ်သည်ဟု စိုးရိမ်ေနြကသည်။ ေဒသအတွင်း ယခုြဖစ်ေပါ်ေနသည့် အဓိကရုဏ်းြဖစ်မှုများသည် များမြကာမီအေတာအတွင်းက ေဒသသမိုင်းတွင် မြကံုစဖူး ြပင်းထန်ေသာ ဆန္ဒြပမှုြဖစ်သည်။ ဟန်လူမျိုးများ၏ ြပန်လည်တိုက်ခိုက်ေနမှုသည်လည်း ေဒသအတွင်း တည်ြငိမ်မှုအတွက် ပုိမို၍ စိုးရိမ်လာရသည့် အေြခအေနြဖစ်သည်။

အဂင်္ါေန့တွင် တာ၀န်ရိှသူများက တည်ြငိမ်မှုရိှရန်အတွက် ေတာင်းဆိုခဲ့သည်။ သို့ရာတွင် နိုင်ငံေတာ် ပိုင် TV တွင် တနဂင်္ေနွေန့က ထုတ်လွှင့်ခဲ့သည့် ပျက်စီးမှုအေြခအေနေြကာင့် ဟန်လူမျိုးနွယ်စုများမှ Uighur များအေပါ် အမျက်ေဒသထွက်ေနပံုရသည်။ တရုတ်အစိုးရသည် ထုိသို့ မြငိမ်သက်ြဖစ်ေနမှုများကုိ ြပည်ပမှ Uighur လှုပ်ရှားသူများအေပါ် အြပစ်ပံုချရန် ြကိုးစားလျက်ရိှပံုရသည်။

အစိုးရမှ အဂင်္ါေန့တွင် ယခုမြငိမ်သက်မှုကို လံှု့ေဆာ်သူများဟု စွပ်စွဲထားသည့် The World Uyghur Congress နှင့် ၎င်း၏ ေခါင်းေဆာင် Rebiya Kadeer တို့အေပါ်ထိုး ထိုးနှက်မှုများကုိ အရှိန်ြမှင့်တင်ခဲ့သည်။ ၎င်းအြပင် Urumqi ေဒသအတွင်း ဆက်သွယ်ေရးကိုလည်း ပို၍ တင်းြကပ်လိုက်ပံုရသည်။ ေဒသခံများ အေနြဖင့် Text Message များ အြပည်ြပည်ဆုိင်ရာေခါ်ဆိုမှုများြပုလုပ်ရာတွင် အခက်အခဲများ ရိှခဲ့ြကသည်။

သို့ရာတွင် ေဒသဆိုင်ရာအာဏာပိုင်များသည် Urumqi သို့ နိုင်ငံြခားသတင်းေထာက်များကို ဖိတ်ေခါ်ခဲ့ြပီး ရံဖန်ရံခါ သတင်းစာရှင်းလင်းပွဲများ ြပုလုပ်ခဲ့သည်။ ထုိသုိ့ြပုလုပ်ြခင်းသည် တရုတ်အစိုးရမှ တိဗက် အေရးအခင်းအတွင်း နှိမ်နင်းမှုများအေပါ် အေ၀ဖန်ခံခဲ့ရြပီးေနာက် ၎င်းတို့ဘက်မှ တရား၀င်ထုတ်ြပန် မှုများကုိ ပုိမို၍ သိရိှနားလည်နိုင်ေစရန် ြကိုးစားလာြခင်း ြဖစ်ဟန်တူပါသည်။

လင်းဦး(စိတ်ပညာ)